Door Dorine Steenbergen

Moeder

Ze heette Mira Alfassa, de vrouw in India voor wie Robert van Harten, gesjeesd bouwkundig student uit Delft, in 1973 viel. Hij was een hippie van 21 die met het restant van zijn studiebeurs de wijde wereld was ingetrokken, op zoek naar zichzelf.

Zij was een vrijgevochten Française van 95, de spil van een filosofische, spirituele stroming en jammer genoeg zou Roberts 'ontmoeting' met haar beperkt blijven tot een keer. Hij bevond zich toen in een mensenmenigte in de stad Pondicherry, naar wie zij wuifde vanaf een balkon. Het zal altijd de vraag blijven of die hoogbejaarde vrouw er weet van heeft gehad dat ze op dat ogenblik een vlammetje ontstak in Roberts hart, want een half jaar later stierf ze.

Ruim twintig jaar later is het bestaan van Robert van Harten (44) uit Almere onmiskenbaar doordrenkt van de mystiek van die vrouw op het balkon en is er voor hem geen leven denkbaar zonder haar. Mira International doopte hij zijn import- en exportbedrijf dat onder de naam De Moeder's  Geuren zuivere, ambachtelijke wierook op de markt brengt die bezig is aan een stormachtige verovering van Nederland.

Van de levensgrote portretten aan de muren van zijn woon-werkpand in Almere volgt zij zijn bezigheden op de voet. Ondanks haar hoge leeftijd is ze een uitzonderlijk mooie vrouw en uit haar ogen spreekt zowel kracht als liefde en wijsheid.

Robert van Harten beweegt zich op blote voeten, gekleed in trainingsbroek en T -shirt, door het vertrek vol planten. Een spiertje opkringelende rook in een hoek van de kamer, duidt op een brandend stokje wierook. De verrukkelijke geur wordt door de ingewijde herkend als een mengelmoes van Sandelhout met een vleugje Lotus. Mogelijk dat er door de kamer nog een zweempje Rode Roos zweeft van de vorige avond.

Van Harten ligt herhaaldelijk in een deuk als hij vol zelfspot verhaalt hoe het zo gekomen is dat hij, gewezen student, 'in de wierook' ging. Maar alle gegiechel ten spijt zit hier de man die in India een uitermate succesvolle onderneming heeft opgezet in wierook en gobelins. Daar werken momenteel zo'n 500 vrouwen in ruil voor een voor India bovengemiddeld loon en aantrekkelijke secundaire arbeidsomstandigheden. De leiding is al weer lang geleden overgedragen aan Indiërs, zodat je zou kunnen spreken van een voortvarend ontwikkelingsproject. Van alle wierook die India als grootste wierookproducent exporteert, levert Mira International een aandeel van twee procent. Voorwaar geen kattenpis. Maar te oordelen naar Robert's verwonderde ogen, kan hij dat eigenlijk zelf nog niet goed bevatten.

Doldwaze avontuur

In navolging van zovele leeftijdgenoten, raakt ook hij in de ban van India, het mekka der hippies. Hij moet en zal naar Auroville, de door Mira Alfassa 'bedachte' stad, die in die tijd uit het niets uit de grond wordt gestampt.

Waar macht noch geld zou regeren en waar mensen uit alle windstreken in vrede met elkaar zouden samenleven. Mira, door vrienden de Moeder genoemd, is al op hoge leeftijd als er in 1968 een begin wordt gemaakt met de verwezenlijking van haar droom. Volgens haar ideaal zou na India elk land ter wereld een dergelijke stad moeten krijgen.

Robert verblijft enige tijd in de heilstad-in-wording, maar door geldgebrek, moet de hippie op zoek naar een ander ideaal.

De Nederlander raakt dan verzeild op een landbouwproject waar arme boeren een welvarender en milieuvriendelijker bedrijfsvoering wordt bijgebracht. Daar leert hij de Amerikaan kennen die hem er toe overhaalt tezamen een wierookfabriekje te beginnen in Pondicherry.

Nog brult Robert van het lachen als hij terugdenkt aan de start van dat doldwaze avontuur, eind jaren zeventig, dat hij kenschetst als 'klunzig en amateuristisch'. Met geuren in het algemeen en de fabricage van wierook in het bijzonder, heeft hij geen voeling. Maar hij gaat overstag, indachtig de hippie-wijsheid dat er juist een schitterend resultaat tot stand kan komen wanneer je je openstelt voor iets waarvan je de ballen verstand hebt. En nadat hij enige tijd 'in retraite' is geweest met als enig gezelschap de 'Parfumbijbel' uit 1923 (van W.A. Poucher, tot op heden verplichte lesstof voor geurmakers, ds) en een hoeveelheid flesjes met etherische oliën, ziet hij kans om een formule uit te dokteren, oftewel een recept voor een geur. Rommelend met zijn flesjes en experimenterend met combinaties, weet hij een uiterst welriekende melange samen te stellen.

Aangevuld met houtskool (om het te laten branden), houtpoeders, balsem en gemalen boombast (als kleefmiddel) ontstaat er met wat water erbij een papje. Daar rolt hij een bamboestengeltje doorheen en zijn eerste wierookstaafje is een feit.

Bom

Nieuwsgierig naar wat de kenners daarvan zullen vinden -wierook is in India net zo gewoon als onze bos bloemen- houdt hij het smeulende stokje onder de neus van zijn Indiase buren. De geur, die vandaag de dag in de serie De Moeder's Geuren nog steeds bekend staat als Sandelhout Goud slaat in als een bom. "Ze hadden van hun leven nog nooit zoiets heerlijks geroken", meldt de maker met twinkelende ogen. Gauw genoeg komt hij er achter waarom. Want als hij aan het rekenen slaat, blijkt die door hem gecreëerde goddelijke wierook voor een gewone (Indiase) sterveling onbetaalbaar. Nogal logisch, grijnst hij nu, want buiten het gebruik van het zeer kostbare honderd procent pure sandelhout-poeder en zuivere olie, bevatte het staafje ook nog grote hoeveelheden ingrediënten. "Iets dergelijks kunnen ze zich in India, waar de meeste mensen onder de armoedegrens zitten, absoluut niet veroorloven", verduidelijkt Robert.

"Omdat daar veel buiten geleefd wordt, geven ze de voorkeur aan zware, doordringende wierook die liefst zo lang mogelijk brandt en tegelijkertijd zo goedkoop mogelijk is. Natuurlijk gat dat ten koste van de kwaliteit". Dat lesje economie prent Robert in z'n hoofd en dan maakt hij z'n huiswerk opnieuw. Door geringere porties extract te gebruiken en te kiezen voor eenvoudiger maar nog altijd zuivere bijprodukten, lukt het hem om een wel betaalbare wierook te fabriceren. Met weliswaar een minder sterk odeur, maar juist daardoor veel beter geschikt voor de West-Europese markt. "Voor ons besloten bestaan in huizen is een lichte wierook die niet al te lang blijft hangen, veel prettiger."

Aldus knutselend aan de hand van zijn parfumbijbel stelt Robert gaandeweg twintig verschillende bloemen- en houtgeuren samen waarover hij tevreden is. Hij geeft ze namen, geïnspireerd op de gebruikte bloemen- en houtextracten of spontaan associërend. Terwijl zijn Amerikaanse vrienden de afzet van de wierook voorbereiden 'timmert' zijn Nederlandse vriend de 21ste geur in elkaar: Sinasappelbloesem.

Vrome gevoelens

Aan de hand van de reacties van diverse 'testsnuivers' omschrijft Robert van elke geur tot welke gemoedstoestand deze kan leiden en stelt zo de bijsluiter samen van de in stokjes en kegeltjes geleverde wierook. De Sinasappelbloesem bijvoorbeeld, zo oordeelde de testgroep, is een fantasiegeur om bij weg te dromen, een geur voor de avond. Van Rozen en Viooltjes of Lotus wordt gemeld dat ze blij maken; Amber of Lavendel werkt rustgevend, ontspannend en helpt bij het inslapen; Sandelhout zou de intuïtie ontwikkelen en de meditatie stimuleren. Musk daarentegen wordt beschouwd als een actieve geur, lekker om bij wakker te worden of bij studie of werk; de Oosterse Roos en Passiebloem worden als avontuurlijk en inspirerend ervaren en van Patchouli, de reuk van de jaren zestig, zou een erotiserende werking uitgaan.

Waarmee de relatie tussen reuk, stemming en emoties -ofwel het gevoelsleven- evident is. Vraag maar aan de katholieke kerk die 'de geur van heiligheid' benutte ter bevordering van vrome gevoelens.

Ook de gebruikers buiten de kerk weten inmiddels dat wierook niet enkel de lucht en de atmosfeer zuivert, sigarettenrook en etenslucht neutraliseert en zelfs als luchtverfrisser te gebruiken is op het toilet. Het opsteken van een stokje heeft iets intiems en vreugdevols en de verspreiding van de geur is als de omhelzing van een goede vriend. Of, zoals de boodschap op de verpakking van De Moeder's Geuren luidt: 'wierookgeur schept een sfeer die beschermt, geluk brengt, rust geeft, blij maakt en liefde laat bloeien'. Wie kan er nou aan zoveel mooie wensen tegelijk weerstaan?

Poort

De maker benadrukt dat de door hem omschreven toepassingsmogelijkheden niet meer dan een aanwijzing zijn. "Iedereen kan het beste voor zichzelf uitproberen welke invloed een geur op hem heeft. Zo ontdek je dat er voor elk moment van de dag een geschikte geur te vinden is, die past bij je stemming of activiteit."

Maar er is meer. Geur blijkt zeer stimulerend te werken op het geheugen, zo heeft onderzoek aangetoond, en vormt een poort naar de herinnering. Wie aan bepaalde bijzondere gebeurtenissen in zijn leven een geur 'koppelt' in de vorm van het ontsteken van een wierookstokje, kan die kostbare momenten herbeleven wanneer dezelfde geur wordt opgesnoven.

Wie aldus de smaak te pakken krijgt van het wierook branden -zelf jast Robert er dagelijks een staafje of veertien doorheen- wordt vanzelf een kenner. Speciaal voor die groep is er van enkele van de 21 geuren, een luxe versie, Goud genoemd. Met een sterkere, verfijndere geur dankzij meer ingrediënten en zodoende duurder (ongeveer een tientje per pakje van 24) dan de gewone wierook. Zoals Robert's 'eersteling', Sandelhout Goud, maar ook Lotus Goud, Rode Rozen Goud, Lavendel Goud, Mirre Goud, Herfstblaadjes Goud, Musk Goud en Amber Goud.

Met de ontwikkeling van die 'wierook voor gevorderden' zit Mira International inmiddels ver in de jaren negentig, en barst het geurlaboratorium annex pakhuis in de Amsterdamse Pijp welhaast uit zijn voegen. In het Indiase Pondicherry rolt een gemiddelde werkneemster nu drieduizend stokjes op een dag, verpakt die in eveneens ter plekke gemarmerde pastelkleurige envelopjes en voorziet die van een Nederlandse of Engelse beschrijving, afhankelijk van het land waarvoor ze bestemd zijn. In de fabriek worden ook wierookbranders gemaakt en gobelins geweven.

Los Angeles

Een deel van dat alles vindt een weg naar het Amerikaanse Los Angeles, waar Roberts Amerikaanse vrienden een im- en exportbedrijfje hebben met als hoofdproduct The Mother's Fragrances. Buiten Nederland zijn Engeland, België, Frankrijk, Duitsland en zelfs IJsland afnemers van Mira International. Vorig jaar zette het bedrijf vijftien miljoen wierookstokjes en -kegeltjes om; de productie van dit jaar wordt geschat op ruim twintig miljoen en voor volgend jaar gokt de ondernemer de magische grens van dertig miljoen te overschrijden. "Da's 2 stokjes per Nederlander." Hij droomt van de dag dat in elk Nederlands huis een proefdoosje van zijn 21 wierookgeuren te vinden is en oppert ginnegappend dat hij dat vandaag of morgen misschien wel gratis huis-aan-huis in de bus laat doen.

De expansie noodzaakt Mira International, Robert van Harten en een handvol zakelijke partners -"geen medewerkers, we hebben allemaal dezelfde status"- begin jaren negentig te verkassen naar Almere, hartje Flevoland. Al duurde het lang voordat Robert tot die keus kwam. "Ik kon maar niet beslissen naar welke centraal gelegen stad we het beste konden verhuizen. Totdat ik een keer de snelweg achter een vrachtwagen reed die uit Almere kwam. Onder het rijden mijmerde ik wat door op die naam en ineens zag ik het: als je twee letters verplaatst, staat er La Mère (Frans voor De Moeder, ds)." Hij grijnst: "Toen lag de keus voor Almere voor de hand."

En, na even peinzen: "Wie weet is Almere wel een vervolg op Auroville."